Διαταραχές διατροφής: μια υπόθεση… άκρως οικογενειακή! (III)
H προσαρμοστικότητα μιας οικογένειας αναφέρεται στην ικανότητά της να μεταβάλει την ιεραρχική δομή, τους ρόλους και τους κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις των μελών, ώστε να μπορέσει να χειριστεί κάποιες εξωτερικές συνθήκες ή ακόμα και εξελικτικές ανάγκες του συστήματος. Ειδικότερα στην προσαρμοστικότητα υπάρχουν οι εξής έννοιες: η δύναμη στην οικογένεια (ποιος έχει τον έλεγχο, οι κανόνες πειθαρχίες κλπ), ο τρόπος που γίνονται οι διαπραγματεύσεις σε διάφορα θέματα, όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις, η σχέση μεταξύ των διαφόρων ρόλων και οι κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις.
Το άρθρο αυτό αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος μιας σειράς άρθρων που αφορούν το πώς η δομή και η λειτουργία μιας οικογένειας σε πέντε βασικά σημεία μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση και διατήρηση διαταραχών διατροφής σε ένα παιδί. Μέχρι τώρα είδαμε και αναλύσαμε τα όρια των ρόλων των μελών, τη σχέση των μελών μεταξύ τους και τον τρόπο που ορίζεται η φροντίδα και η προστασία στην οικογένεια. Σε αυτό το άρθρο θα μιλήσουμε για την ευελιξία στον τρόπο που μια οικογένεια χειρίζεται τις αλλαγές (προσαρμοστικότητα) και τον τρόπο που επιλύει τις συγκρούσεις.
H προσαρμοστικότητα μιας οικογένειας αναφέρεται στην ικανότητά της να μεταβάλει την ιεραρχική δομή, τους ρόλους και τους κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις των μελών, ώστε να μπορέσει να χειριστεί κάποιες εξωτερικές συνθήκες ή ακόμα και εξελικτικές ανάγκες του συστήματος. Ειδικότερα στην προσαρμοστικότητα υπάρχουν οι εξής έννοιες: η δύναμη στην οικογένεια (ποιος έχει τον έλεγχο, οι κανόνες πειθαρχίες κλπ), ο τρόπος που γίνονται οι διαπραγματεύσεις σε διάφορα θέματα, όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις, η σχέση μεταξύ των διαφόρων ρόλων και οι κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις. Για παράδειγμα οι κανόνες σε μια οικογένεια για τις εξόδους του παιδιού δεν μπορεί να είναι ίδιες στο Δημοτικό και την εφηβεία. Ή όταν σε ένα παιδί του δίνεται η ευκαιρία να πάρει πρωτοβουλία σε κάτι που τον αφορά, δεν μπορεί μετά να ακυρώνεται. Πιο σύνθετες καταστάσεις, από τις οποίες φαίνεται η προσαρμοστικότητα μιας οικογένειας είναι περιστατικά πένθους, αλλαγής κατοικίας, απώλειας εργασίας, μετακίνηση ενός από τα μέλη σε δικό του σπίτι. Οι οικογένειες οι οποίες είναι οργανωμένες με άκαμπτο τρόπο δίνουν συχνά την εντύπωση ότι δεν χρειάζεται ή δεν επιθυμούν καμιά αλλαγή μέσα στην οικογένεια. Όμως, μια τέτοια αντίληψη είναι ενάντια στην αυτονόμηση, την εξέλιξη και τη φυσιολογική ανάπτυξη όλων των μελών. Σε αυτό το σημείο είναι που θα εμφανιστεί η διαταραχή ή το σύμπτωμα. Για ένα παιδί η διακοπή της εξέλιξής του και τα εμπόδια στο άνοιγμά του προς τη ζωή μεταφράζονται στο σώμα μου με διαταραχές και συμπτώματα που τελικά είναι ενάντια στη ζωή του.
Όσον αφορά στην επίλυση συγκρούσεων, αυτό που έχει αποδειχθεί ότι έχει δυσάρεστες συνέπειες είναι η απουσία επίλυσης συγκρούσεων και η ανάμειξη του παιδιού στη γονική σύγκρουση. Τα όρια ανοχής συγκρούσεων μιας οικογένειας ή ενός ανθρώπου μπορεί να είναι δείκτης και για το είδος των σχέσεων που κάνει και για διαταραχές ή συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει. Σε ορισμένες οικογένειες απλώς και μόνο αρνούνται την ύπαρξη οποιασδήποτε σύγκρουσης. Σε μερικές οικογένειες ο ένας σύζυγος είναι αυτός που αντιμετωπίζει τη σύγκρουση κατά μέτωπο, ενώ ο άλλος την αποφεύγει. Σε άλλες οικογένειες, τα μέλη διαπληκτίζονται, αλλά καταφέρνουν να αποφύγουν μια πραγματική αντιπαράθεση. Αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων είναι τα διάφορα ζητήματα να μην γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να μην επιλύονται. Τα ψυχοσωματικά άρρωστο παιδί παίζει ζωτικό ρόλο στην αποφυγή των συγκρούσεων από την οικογένειά του, καθώς αυτό αποτελεί τη μοναδική εστία ενδιαφέροντος. Έτσι, δημιουργείται φαύλος κύκλος: το έντονο ενδιαφέρον ενισχύει την συμπτωματολογία το παιδιού και αυτό με τη σειρά του διατηρεί το πρότυπο αποφυγής της σύγκρουσης στα πραγματικά ζητήματα.
Κλείνοντας αυτή τη σειρά των άρθρων θέλω να τονίσω δύο σημεία. Το πρώτο είναι, ότι οι παράγοντες για τη λειτουργία της οικογένειας που αναλύσαμε δεν λειτουργούν μεμονωμένα στην εμφάνιση των διαταραχών διατροφής ή άλλων συμπτωμάτων, αλλά σε συνδυασμό. Το δεύτερο είναι ότι ο στόχος της καταγραφής αυτών των παραγόντων δεν είναι να φορτώσουμε ενοχές και να κατηγορήσουμε καμιά οικογένεια και κανέναν τρόπο λειτουργίας μιας οικογένειας. Ο στόχος είναι η εμπιστοσύνη ότι μια οικογένεια μπορεί να έχει πολύ υψηλό επίπεδο υγιούς και καλής λειτουργικότητας. Ο στόχος είναι η κατανόηση ότι αν τα πράγματα και οι καταστάσεις μπουν στον «αυτόματο πιλότο» δεν θα βγουν σε καλό. Ο στόχος είναι να χαιρόμαστε και να απολαμβάνουμε τις σχέσεις μας, όχι με το να ανεχόμαστε, αλλά διεκδικώντας το καλύτερο.